17 września 1939 – Dawaj na Zapad…
81 lat temu po Sowieckiej agresji na Polskę – ”Dawaj na Zapad”, w nocy 18/19 września 1939 r., NKWD aresztowało w Baranowiczach (obecnie: 🇧🇾 BLR) mojego pradziadka Jana Jaworskiego.
Tym samym rozpoczął się najcięższy rozdział w życiu mojego bohatera spot setki #Pod100.
Jan Jaworski tego dnia pełnił funkcje maszynisty w pociągu wojskowym kursującym na trasie: Stołpce – Baranowicze – Brześć.
Policja NKWD zatrzymała jego skład w okolicach Baranowicze. Nie udało się ustalić, co dokładnie było w składzie przewożonym na zachód od granicy z ZSRR. Jest duże prawdopodobieństwo, że był to skład przewożący Wojsko Polskie, które ewakuowało się po zbrojnej napaści na wschodnich rubieżach II RP dokonanej przez Rosję Sowiecką dnia 17 września 1939 r., w celu przegrupowania Armii Polskiej w okolicy Brześcia nad Bugiem.
W tym dniu rozpoczął się trwający przeszło 7 lat szlak wojenny Jana Jaworskiego. Bardzo długa i trudna podróż w wagonie więźniarce ze Stołpc do więzień NKWD w Mińsku i Moskwie, kończy się po ponad dwóch latach zniewolenia w drodze z łagru do II Korpusu gen. Władysława Andersa w Uzbekistanie (Guzar).
Agresja Sowiecka na II Rzeczpospolitą zmieniła życie milionów Polaków ze wschodnich terenów. Zaraz po 17 września całe rodziny zostały wywiezione przez NKWD do Związku Radzieckiego. Dla tysięcy Polaków ze wschodu II RP, była to ostatnia podróż, gdyż nigdy już nie powrócili ze Związku Radzieckiego do domów i nie dane im było zobaczyć swoich bliskich już więcej.
Pradziadek wspominał, że szczególnie kolejarze byli poszukiwani przez NKWD jako potencjalni szpiedzy i wrogowie rządu Stalina. Represje sięgnęły nie tylko mojego pradziadka, ale również rodzinę mojej prababci z domu Paradowska, która urodziła się w domu samych kolejarzy.
Powyższa historia zmieniła życie mojego pradziadka na długi czas. Nieprzyjemności których doznał w czasie niewoli, miały zakończyć się z wyrokiem śmierci, który został odczytany przed sadem wojskowym bez możliwości obrony. Na szczęście sytuacja geopolityczna na froncie oraz płynność języka rosyjskiego pozwoliły pradziadkowi w trakcie oczekiwania w Moskwie na wykonanie wyroku odwołać się od tej decyzji. Sad wojskowy pozytywnie rozważył odwołanie pradziadka oraz uznał, że kara śmierci zostanie zamieniona na dożywotnie zesłanie do obozu pracy. W ten sposób, mój bohater uniknął najcięższej kary jaka mogła go spotkać, a w perspektywie kolejnego roku uratował swoje życie. Mimo to, doświadczenia wywiezione ze Związku Sowieckiego pozostawiły głębokie blizny na zdrowiu mojego pradziadka. Do końca swoich dni nigdy nie podzielił się wspomnieniami z tych dramatycznych przeżyć, a historia pobytu w czeluściach “nieludzkiej ziemi” stała się rodzinnym tabu na długie powojenne lata.
Ślady Jana Jaworskiego po aresztowaniu przez NKWD 18 września 1939 r .:
🇵🇱 – Baranowicze – Więziony przez kilka dni w wagonie więźniarce
🇵🇱 – Stołpce – Więziony przez kilka dni w wagonie więźniarce
🇧🇾 – Mińsk (więzienie NKWD) – skazany przez sąd wojskowy na karę śmierci za szpiegostwo w ZSRR
🇷🇺 – Moskwa (więzienie-brak danych) – po odwołaniu kara śmierci zamieniona na dożywotnie więzienie i wysyłka do łagru
🇷🇺 – Władywostok (Gułag) – deportowany przez NKWD do obozu nr 2 (Gułag) w rejonie Władywostoku – Buchta Nachodka
❌ 23 grudnia 1941 r., Na mocy porozumienia Stalina z rządem RP na uchodźstwie (Londyn), został zwolniony z obozu – Buchta Nachodka, na skutek amnestii Polaków w Związku Radzieckim.
Szlak wojenny Jana Jaworskiego na mapie – czytaj
Poniżej przedstawiam dokument zwalniający Jana Jaworskiego z łagru Nr.2 w obszarze Władywostok, wydany podczas amnestii Polaków w ZSRR. Dokument ten był również zezwoleniem na wolne przemieszczanie się w ZSRR przez okres trzech miesięcy.
Jan Jaworski, w grudniu 1941 r., po zwolnieniu z łagru w Buchta-Nachodka, koleją Transsyberyjska dotarł do Dzambul (ob. Taraz w Uzbekistanie), gdzie został dalej wysłany do Ośrodka Organizacji Armii (OOA) na Środkowym Wschodzie w Guzar. Tam dostał przydział do 11-Dywizji Piechoty, Oddziału Rozpoznawczego i przeszedł szereg czynności ewidencyjno- sanitarnych przed wstąpieniem do Armii Polskiej pod dowództwem brytyjskim.
Z gen. W. Andersem ewakuował się z ZSRR przez morze Kaspijskie do Pahlawi w kwietniu 1942 r.
Dokumenty pozyskane w wyniku śledztwa, które przeprowadzono, wskazują na możliwość ewakuacji z ZSRR do Pahlawi dnia 24 marca 1942r., na statku: Astrakhan
[Foto: archiwum J.Halucha]
Jak wyglądał system obozów internowania, pracy i łagrów w ZSRR, przedstawia poniższa mapa. Na mapie zaznaczono również miejsca utworzenia Armii Polskiej pod dowództwem gen. Władysława Andersa na skutek Amnestii Polaków w ZSRR.
© pod100.pl
